Autor: Tomasz Singer
Dużą sensacją było ogłoszenie w 2022 roku odkrycia nowego dinozaura, żyjącego na początku późnej kredy, którego najbliżsi krewni znani są z wczesnej jury.
Nowy dinozaur o nazwie Jakapil kaniukura reprezentować miał wczesne tyreofory (Thyreophora), dużą linię rozwojową dinozaurów ptasiomiednicznych, które wykształciły skostnienia skórne o różnym kształcie, od kolców, przez tarcze, na zwykłych guzach kostnych kończąc.
Samą nazwę tej grupy można przetłumaczyć jako ,,noszące tarcze’’. Ich znanymi przedstawicielami są dwa taksony: stegozaurów i ankylozaurów (czyli dinozaurów pancernych). Natomiast nazwa tego sensacyjnego dinozaura została wzięta z języków dwóch plemion zamieszkujących Patagonię. Człon rodzajowy ma oznaczać ,,noszący tarcze’’. Co z jednej strony ma nawiązywać do nazwy tej dużej grupy, a z drugiej dotyczy tarcz kostnych osłaniających szyje. Człon gatunkowy można przetłumaczyć jako ,,grzebieniasty kamień’’ i ma związek z wybrzuszającą się do dołu żuchwą. Okazał się pierwszym przedstawicielem wczesnych tyreoforów z Argentyny znanym z fragmentarycznego szkieletu.
Wspomniana wyżej tarcza osłaniająca szyję składała się z dwóch części, z płaskiej powierzchni umiejscowionej z boku ciała i skierowanej do dołu ostrej płytki. Od góry szyje osłaniały ostre kolce. Znane są też osteodermy o różnym kształcie z innych części ciała. Fragmenty kości kończyn wskazują na wyłączną dwunożność tego zwierzęcia. Na dwóch nogach z wczesnych tyreoforów poruszał się tylko Scutellosaurus. Te trochę bardziej rozwinięte były czworonożne, choć w pewnych okolicznościach mogły poruszać się też tylko na tylnych kończynach. Stąd wniosek, że nasz bohater stał się wtórnie dwunożny. Przyczyną miały być jego małe rozmiary, długość szacowana na około 1,5 m długości. Przy tak słabym opancerzeniu, w przypadku zagrożenia ze strony dużego drapieżnika najlepsza była ucieczka.
Największym zaskoczeniem jest czas występowania tego dinozaura, gdyż bazalne tyreofory znane są tylko z wczesnej jury. Dziwnym trafem jego przodkowie przetrwali w jakimś ustronnym zakątku ówczesnego świata. I tu określenie relikt jak najbardziej pasuje, ponieważ żył w czasie, kiedy formy o podobnym stopniu rozwoju dawno już wyginęły. Znany jest materiał kostny przypisywany wczesnym tyreoforom ze skał środkowej jury Afryki: Mali i Niger, ale te formy nie zostały nazwane. Wypełniają one nieco lukę w zapisie kopalnym prymitywnych kuzynów stegozaurów i ankylozaurów, ale nadal jest ona bardzo duża, bo ciągnie się przez całą późną jurę i wczesną kredę.
Nie wszyscy zgadzają się z taką identyfikacją tego dinozaura. Brytyjska paleontolog Susannah Maidment (opisała rodzaj Spicomellus) uważa go za prymitywnego przedstawiciela dinozaurów rogatych lub całkiem nowej nie znanej do tej pory linii rozwojowej ptasiomiednicznych. Dowodem tego miał być kształt kości przedzębowej (z przodu żuchwy). Jednak podobny występuje też u innych ptasiomiednicznych. Dodatkowo nie stwierdzono obecności osteodermów u żadnych przedstawicieli Ornithischia poza tyreoforami. Bardziej kompletne szczątki powinny sprawę przynależności do konkretnej grupy ostatecznie wyjaśnić.
Ułożenie osteoderm na ciele Jakapila pomogło dokładne rozpoznać anatomię jego kuzyna z rodzaju Scelidosaurus. Wszystko zaczęło się w 2000 roku od znalezienia kompletnego szkieletu tego dinozaura z nieomal kompletnym „opancerzeniem” ciała. Następnie dwadzieścia lat później znany brytyjski paleontolog David Norman opisał dokładnie osteologię scelidozaura, na podstawie wszystkich znanych okazów, nawet młodocianych osobników. Okazało się, że to zwierze mogło osiągać ponad 5 m długości i było zdecydowanie bardziej chronione przez kostne guzki na skórze niż dawniej sądzono. Głowa miała jajowaty kształt z osteodermamni, które zrosły się z czaszką. Na szyi tuż za głową występowały dwa kolce wyglądające jak rogi. Dalej kanciaste osteodermy występowały na pięciu pasach. Proporcja długości kończyn wskazuje na możliwość dwunożnego i czworonożnego poruszania się. Tu dołączona została rekonstrukcja ciała i głowy tego rodzaju na podstawie najnowszych badań. Dawid Norman i kilku innych badaczy są zdania, iż drogi ewolucyjne do stegozaurów i ankylozaurów rozeszły się bardzo szybko, już na początku wczesnej jury. Scelidozaur miałby być przedstawicielem drugiej linii rozwojowej. Jednak bardziej prawdopodobne jest, że reprezentuje boczną linię wczesnych tyreoforów, które bardzo szybko zaczęły tworzyć na ciele pancerz, a rozejście się tych dwóch bardziej zaawansowanych grup nastąpiło pod koniec wczesnej lub na początku środkowej jury i wywodziły się z jakiejś formy mniej „uzbrojonej”.
