Autor: Tomasz Singer
Kilka lat temu opisano dinozaura, który miał skrzydła zbudowane podobnie, jak nietoperze. Są pewne dowody na to, że jego przodkowie przygotowywali się do lotu dużo wcześniej.
Skamieniałości tego dinozaura znaleziono w skałach z przełomu środkowej i późnej jury Chin. Został on opisany w 2019 roku i nazwany Ambopteryx longibrachium. Nazwę rodzajową można przetłumaczyć jako „obydwa skrzydła”, co ma związek z ich budową podobną do pterozaurów i nietoperzy. Natomiast nazwa gatunkowa nawiązuje do wydłużonych (notabene dłuższych od tylnych) kończyn przednich. Tym razem udało się znaleźć nieomal kompletny szkielet tej nowej formy, tylko czaszka jest słabo zachowana.
Charakterystyka błony lotnej
Opisany cztery lata wcześniej jego sławny kuzyn Yi qi, (czytamy „jy czy”), znany jest tylko z przedniej części ciała. Oba dinozaury charakteryzowały się obecnością błony lotnej rozpiętej pomiędzy dwoma palcami kończyny przedniej (oprócz palca pierwszego) i na dodatkowej kostce zwanej pteroidem, skierowanej do tyłu od stawu nadgarstka. U pterozaurów – gadów latających (blisko spokrewnionych z dinozaurami) ta kostka odchodzi z przodu od tego stawu i skierowana jest do środka ciała. U nich też trzy pierwsze palce kończyny przedniej były swobodne, a błona lotna opierała się głównie na wydłużonym czwartym palcu. Natomiast charakterystyczne dla opisywanych tu dinozaurów połączenie błoną lotną dwóch palców i wspominanego wyżej pteroidu sprawia, że kształt ich kończyn przednich jest bardzo podobny, do skrzydeł nietoperzy, gdzie błona lotna opiera się na czterech palcach. U ambopteryksa, co pewnie też miało miejsce u jego kuzyna, występowało zrośnięcie ostatnich kręgów ogonowych w pygostyl, (obecny u współczesnych ptaków), a na nim znajdowały się wydłużony płytkowate protopióra. Inne mniejsze o kształcie włosów okrywały resztę ciała (poza błonami lotnymi).
Scansoriopyerygidae vs. Herrerasauria
Ambopteryks należy do rodziny Scansoriopterygidae, charakteryzującej się bardzo wydłużonym trzecim palcem kończyny przedniej. Dwaj z trzech pozostałych przedstawicieli tej rodziny, znanych również z Chin, charakteryzowało się mniejszymi rozmiarami ciała, wydłużonym pyskiem i długim ogonem. Nasz bohater mierzył około 30 cm długości i posiadał krótką głowę z paszczą uzbrojoną prawdopodobnie w dłutowate zęby z przodu szczęk. Rok później, na podstawie wirtualnego modelu, sprawdzano możliwości latania tego „nietoperzopodobego” dinozaura. Okazało się, że była ona bardzo słabo rozwinięta – prawdopodobnie te zwierzęta tylko szybowały między drzewami. W ten sposób wykazano, że pierwsza próba dinozaurów wzbicia się w powietrze nie zakończyła się sukcesem. Druga już udana reprezentują ptaki.
Rodzinę Scansoriopterygidae tradycyjnie umieszcza się wśród celurozaurów – generalnie lekko zbudowanych zaawansowanych teropodów (niektórzy włączają ją nawet do Paraves, skąd mają wywodzić się ptaki). Jednak ich szkielet mimo delikatnej budowy nie ma cech wspólnych z tymi teropodami. Bardzo wydłużony trzeci palec dłoni, w porównaniu do poprzednich palców (notabene u celurozaurów palec trzeci był trochę krótszy od drugiego palca) wykazuje pewne podobieństwo do hererazaurów. Grupa Herrerasauria reprezentuje wczesne dinozaury gadziomiedniczne. W naszych JuraParkach w Bałtowie i Krasiejowie można zobaczyć model ich przedstawiciela z rodzaju Herrerasaurus. Wśród nich były formy o delikatnej budowie ciała jak na przykład Tawa, żyjąca w późnym triasie. Budowa jej stopy wskazuje na to, że pierwszy palec stopy dotykał podłoża. Z tej sam epoki i pobliskiego regionu (zachodnia część Stanów Zjednoczonych) znane są tropy o nazwie Evazoum (na ogół przypisywany do wczesnych zauropodomorfów), z wyraźnym śladem czterech palców stykających się z podłożem. Taka budowa stopy ułatwiałaby wspinanie się na drzewa. Do tej „układanki” dobrze pasują też tajemnicze tropy o nazwie Plesiornis, znane z dolnojurajskich skał Glininanego Lasu, pozostawione przez nieduże zwierzę – odcisk odwróconego kciuka stopy wskazywałby na wczesnego ptaka. Jednak najstarsze ptaki znane są dopiero z późnej jury, dodatkowo sugerowałoby to występowanie celurozaurów już w triasie. Obecnie naukowcy uważają, iż ten typ tropu pozostawiły jakieś wczesne dinozaury drapieżne, które prowadziły tryb życia nadrzewny, a taka budowa stopy ułatwiała chwytanie się gałęzi drzew. Ostatnio na rekonstrukcjach przedstawicieli rodziny Scansoriopterygidae przedstawia się z odwróconym kciukiem stopy, jak to ma miejsce u ptaków. Z początku wczesnej jury Walii znany jest na podstawie w miarę kompletnego szkieletu rodzaj Dracoraptor, który również zaliczany jest do grupy Herrerasauria. Niestety jego stopy nie zachowały się w komplecie, ale miejsce znalezienia szczątków (skały powstające w środowisku plażowym) sugeruje raczej naziemny tryb życia.
To wszystko przemawia na rzecz teorii, że Scansoriopterygidae to przedłużenie linii rozwojowej Herrerasauria. Przedstawiciele tej rodziny wymarli prawdopodobnie w końcu późnej jury, gdyż przegrali walkę o przestworza z lepiej przystosowanymi do szybowania przedstawicielami grupy Paraves i pierwszymi ptakami.
