Autor: Tomasz Singer
W tym roku opisano nowego przedstawiciela dinozaurów rogatych, który charakteryzował się niesymetrycznym ułożeniem kolców na kryzie.
Nowy dinozaur nazwany Lokiceratops rangiformis został opisany na podstawie nieomal kompletnej czaszki bez żuchwy i kilku elementów szkieletu pozaczaszkowego. Drugi i trzeci człon nazwy rodzajowej oznaczający „rogate oblicze”, wykorzystywane są często do nazywania dinozaurów rogatych. Pierwszy człon to nawiązanie do nordyckiego boga oszustw – Lokiego. Nazwa gatunkowa, którą można przetłumaczyć jako reniferopodobny, ma związek z często występującym u tego rodzaju jeleniowatych niesymetrycznym kształtem poroża.
Budowa kryzy i znaczenie cech ceratopsów
W tym przypadku prawa strona kryzy jest trochę wyższa. Znajdujący się na jej tylnej krawędzi duży kolec jest bardziej zaokrąglony w porównaniu z tym, z lewej strony. Za to po lewej stronie w środkowym wcięciu w kryzie mieścił się zdecydowanie większy kolec niż po stronie prawej. Po ogłoszeniu tego odkrycia pojawił się głos krytyczny, który wypowiedział paleontolog Denver Fowler. Według niego to kolejny osobnik rodzaju Medusaceratops, znanego z tej samej formacji. Autorzy odkrycia bronią ważności swojej nowej formy, zwracając przede wszystkim uwagę na brak rogu nosowego u lokiceratopsa. Może to być objaw zmienności osobniczej.
W rodzinie ceratopsydów o przynależności do danego rodzaju decydują: obecność i kształt rogów na nosie, a także tych za oczodołami oraz kształt kryzy. Dodatkowo duże znaczenie ma ilość i kształt kolców na kryzie, określanych jako epiparietales, czyli kości napotyliczne. Kryza, bardzo charakterystyczna dla zaawansowanych przedstawicieli grupy Ceratopsia, powstała z rozrośniętych na boki i do tyłu kości potylicznych czaszki. W pierwszym rzędzie dawała większą powierzchnię do przyczepu mięśni zamykających paszczę, dodatkowo chroniła kark zwierzęcia oraz dawała złudzenie większego rozmiaru. Wraz ze wzrostem jej długości, pojawiły się okna w kości zmniejszające jej ciężar. Różne wariacje wymienionych wyżej elementów powodują dużą różnorodność kształtów głów u dinozaurów rogatych. Paleontolodzy wykorzystują to do celów systematycznych, natomiast dinozaurom służyło do rozpoznania osobników własnego gatunku. Dziwne jest, że u ceratopsydów najpierw pojawiły się rogi nadoczodołowe, a później dopiero róg nosowy.
W dalszym rozwoju, po wyodrębnieniu się dwóch gałęzi (podrodzin), u cenrozaurynów (Centrosaurinae) rogi zaoczodołowe zaczęły zanikać, a powiększał się róg na nosie, natomiast u chasmozaurynów (Chasmosaurinae) stan taki (mały róg na nosie i długie rogi nad oczodołami) się utrzymał – poza jednym wyjątkiem (triceratops) wydłużyła się kryza.
Odkrycia ceratopsów w XXI wieku
W XXI wieku opisano sporo nowych form ceratopsów. Bum na te dinozaury zaczął się w 2010 roku od wydania dzieła „New perspective on horned dinosaurs”, w którym opisano kilka nowych rodzajów tej grupy. Z ciekawszych form, wtedy opisanych, wymienić można rodzaj Diabloceratops, który charakteryzował się obecnością na szczycie kryzy dwóch bardzo długich, zakrzywionych na boki kolców.
Ogółowi pasjonatów dinozaurów wydaje się, że ceratopsy znajdowane są tylko na kontynencie Ameryki Północnej, ale w tym samym roku opisano ich przedstawiciela z Chin – nazwanego Sinoceratops. Spośród opisanych kilka lat temu form warto przedstawić rodzaj Kosmoceratops, charakteryzujący się kanciastym rogiem nosowym i zakrzywionymi do przodu płaskimi kolcami znajdującymi się na górnej części powierzchni kryzy.
Wspomnieć wypada jeszcze o dwóch starszych rodzajach: przedstawiciele Styracosaurus posiadali bardzo długi róg na nosie i długie kolce na końcu kryzy; ich kuzyni z rodzaju Pachyrhinosaurus mieli na głowie duże zgrubienia (przekształcone rogi). W przypadku tego drugiego jeden z jego gatunków znany jest z Alaski.
Bohater tego artykułu doczekał się szybko całkiem udanej figurki wykonanej przez firmę PNSO. W JuraParku w Bałtowie i Krasiejowie można obejrzeć modele krewnej lokiceratopsa z rodzaju Avaceratops.
A wszystko zaczęło się od...
Wielu pasjonatów dinozaurów uważa przedstawicieli grupy Ceratopsia za bardzo ciekawe wymarłe zwierzęta. Mogę się z nimi zgodzić, zwłaszcza że bliżej poznałem ich rozwój i anatomię, a wszystko zaczęło się od pewnego szkieletu protoceratopsa, którego miałem okazję badać…
